Cykl: Zabytek miesiąca
Marzec 2022
18 lutego 1923 roku minęło 99 lat od założenia opolskiego przedstawicielstwa Związku Polaków w Niemczech (ZPwN). W związku z powyższym — na podstawie wybranych z naszej kolekcji artefaktów — przypomnijmy kilka faktów o samej organizacji i przybliżmy kilka pamiątek pozostałych po jej lokalnych działaczach.
W jakim celu i kiedy powstał ZPwN?
Tuż po zakończeniu I wojny światowej, w wyniku powstań na Śląsku i plebiscytach na mieszanych etnicznie obszarach, nastąpiło ukształtowanie się granicy polsko-niemieckiej. Granice nie obejmowały jednak swoim zasięgiem wszystkich Polaków, którzy pozostali ostatecznie także w Niemczech. Największe, zwarte skupisko Polaków, znajdowało się na byłym obszarze plebiscytowym, czyli na obszarach przygranicznych Śląska, Prus i Pomorza. Istniała także duża diaspora polska na zachodzie Niemiec, gównie — Westfalii i Nadrenii — która przybyła tam w poszukiwaniu pracy. Łącznie w Niemczech mieszkało blisko 1,5 milion osób, które deklarowały się jako Polacy lub Ślązacy. W sposób naturalny, spontanicznie i oddolnie, w polskim środowisku zaczęły formować się więc organizacje o charakterze kulturowo-oświatowym oraz samopomocy finansowej. Pierwotnie nie miały one jednolitego kierownictwa, które mogłoby koordynować ich działalność lecz szybko zrodziła się myśl powołania jednolitej, ogólnokrajowej organizacji polonijnej. 27 sierpnia 1922 r., w Berlinie zostaje więc powołany do istnienia Związek Polaków w Niemczech – byt, który miał reprezentować interesy niemieckiej Polonii.
Symbolem Związku i niemieckiej Polonii zostało RODŁO – znak, który symbolizuje rzekę Wisłę, wokół której skupione są ziemie polskie oraz miasto Kraków, dawny polski gród i siedziba władców. Znak rodła został przyjęty jak symbol Związku w 1933 roku (widnieje w: Związek Polaków w Niemczech. Kwitariusz opłat za rok 1935. MP/AH/688).
W związku z obecnością Polaków w różnych rejonach Niemiec, został wprowadzony podział organizacyjny. Pierwotnie ZPwN podzielono na cztery tzw. Dzielnice. Obszar obejmujący ziemię opolską, wiec także i ziemię prudnicką, znalazł się w Dzielnicy I z siedzibą w Opolu. W ramach opolskiej dzielnicy funkcjonowały 104 koła, czyli terenowe przedstawicielstwa. Zarejestrowanych było w nim około 5 tysięcy członków, co dawał około 15% ogółu działaczy Związku.
Na obszarze ziemi prudnickiej funkcjonowało kilka oddziałów Związku, na których czele stał m.in. Bernard Augustyn z Grabiny. Sama miejscowość była widocznym symbolem polskości na obszarze powiatu prudnickiego. Wspomniany Bernard pochodził z rodziny o silnie zakorzenionej polskości, podobnie jak jego ojciec Józef oraz bracia Karol i Jan. Ostatni z nich był m.in. jednym z organizatorów polskiego szkolnictwa w swojej okolicy. W jego domu w rodzinnej miejscowości mieściła się skromna prywatna szkoła polska. Oddał też na potrzeby szkolnego boiska część swojej parceli. Sam Bernard wstąpił natomiast do Związku 1 czerwca 1924 roku, o czym mówi jego legitymacja członkowska (obiekt muzealny MP/AH/685).
Jakie były wskazówki dla działaczy?
Należący do organizacji Polacy powinni kierować się zasadami przyjętymi w 1925 r. Statut wyjaśniał kto, gdzie i na jakich zadach może być członkiem organizacji: powinien być to pełnoletni Polak/Polka, posiadający obywatelstwo niemiecki i cieszący się nieposzlakowaną opinią. Dalsze zapisy wyszczególniały, wspomniany już wcześniej, podział organizacyjny związku i sposób jego zarządzaniem (Statut Związku Polaków w Niemczech. MP/AH/689).
Należący do organizacji, zobowiązani byli do uiszczani składek członkowskich, za które otrzymywali legitymację potwierdzającą przynależność (Związek Polaków w Niemczech. Kwitarjusz opłat za rok 1932. MP/AH/687).
Jednym z prezesów opolskiej dzielnicy – w latach 1930-35 - był związany poprzez swoją posługę duszpasterską z ziemią prudnicką ksiądz Karol Koziołek. Urzędujący na parafii w Grabinie duchowny mawiał: „Nie przystoi Polakowi mówić źle po polsku, bo przecież my tu na Śląsku jesteśmy takimi samymi Polakami co nasi bracia w Polsce”. Powyższe słowa znalazły odzwierciedlenie w zasadach i wartościach Związku ogłoszonych w 1938 roku w Berlinie podczas I Kongresu Polaków. Pięć Prawd Polaków brzmiało: 1. Jesteśmy Polakami, 2. Wiara ojców naszych jest wiarą naszych dzieci, 3. Polak Polakowi bratem, 4. Co dzień Polak narodowi służy, 5. Polska matką naszą. Nie wolno mówić o matce źle.
oprac. Sebastian Mikulec
Publikacja: Niedziela, 6 marca 2022r. godz.:13:31.
