Cykl: Zabytek miesiąca
Październik 2021
22 października 2021 roku przypada 125-lecie otwarcia pierwszego odcinka linii kolejowej Prudnik – Biała (a 4 grudnia dokończenia połączenia z Gogolinem).
W 1892 roku weszła w Królestwie Pruskim w życie Ustawa o kolejkach i bocznicach prywatnych, ponieważ państwo pruskie nie było w stanie przeznaczyć większych środków na budowę bocznych linii łączących ważniejsze magistrale kolejowe. Nowa ustawa, zaproponowana przez ministra finansów Johannesa Franza Miquela (1828 – 1901) miała odciążyć fiskusa i uprościć budowę mniejszych tras zwalniając je z wymogów starszych przepisów, a zarazem wyjść naprzeciw żądaniom lokalnych przedsiębiorców i posłów. W ten sposób prywatny kapitał zaczął nasycać sieć kolejową w lokalne połączenia. W roku 1892 po dłuższych pertraktacjach ustalono trasę linii łączącej Prudnik z Gogolinem przez Krapkowice o długości 42 km, a przez to uzyskanie dostępu do dwóch magistralnych linii kolejowych budowanych/zarządzanych przez Kolej Górnośląską, tj. magistrali podsudeckiej na południu i kolei nadodrzańskiej na północy. Z inicjatywy przedsiębiorcy kolejowego ze Szczecina - Friedricha Lenza (1846 – 1930) 7 października 1895 roku zawiązała się spółka Kolei Prudnicko-Gogolińskiej (NGE - Neustadt-Gogoliner Eisenbahn-Gesellschaft). Udziałowcami spółki byli m.in. Franz Hubert Tiele-Winckler, właściciel zamku w Mosznej i fabryka tekstylna Fränkla z Prudnika. Kapitał spółki wynosił 3 mln marek. Na początku roku 1896 rozpoczęła się budowa linii. Koncesję na budowę i obsługę przewozów uzyskała firma Lenz & Co. Zarząd i warsztaty ulokowano w Białej. Już w dzień po uroczystym otwarciu NGE rozpoczęła regularne przewozy. Początkowo tabor spółki składał się jedynie z trzech lokomotyw T3 produkcji szczecińskiej firmy Vulcan oraz kilkunastu wagonów, szybko jednak się rozrastał, w miarę jak rosło zapotrzebowanie i dochody. Od samego początku główną działalnością NGE były przewozy towarowe (cement z Gogolina, cukier z Białej, papier z Krapkowic, płody rolne z Prudnika). Przez pierwsze cztery miesiące kursowały jedynie dwie pary pociągów dziennie, ale już w rozkładzie jazdy obowiązującym od 1 maja 1897 roku figurowało siedem kursów, z tym że cztery pociągi jeździły tylko na odcinku Biała - Prudnik, a trzy pozostałe pokonywały całą trasę. W 1909 roku pojawił się pomysł przedłużenia linii przez Wierzbiec, Głuchołazy, Pokrzywną do Zlatych Hor, co dawałoby spółce połączenie z siecią kolejową Austro-Węgier. Z powodu wybuchu I wojny światowej pomysł ten nie doczekał się realizacji. Podobnie jak nieco późniejsza ciekawa inicjatywa – budowa linii kolejowej z Nysy do Głogówka przez Białą. Ten pomysł pokrzyżował kryzys ekonomiczny końca lat dwudziestych. Wraz z wybuchem III powstania śląskiego, w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, polscy powstańcy dokonali serii zamachów bombowych na mosty kolejowe na Odrze wyłączając je z eksploatacji na ponad rok.
W 1935 roku Spółka zatrudniała 121 osób personelu. posiadała 5 parowozów, 15 wagonów osobowych, 4 wagony pocztowe i 48 wagonów towarowych. 22 stycznia 1945 roku z Krapkowic do Prudnika odjechał ostatni pociąg. Wysadzony przez niemieckich saperów most na Odrze został odbudowany dopiero w 1964 roku - wcześniej kursowały tylko pociągi Gogolin-Otmęt i Krapkowice-Prudnik. Kolej zwana Gogolinką (czasami też teksasem) obsługiwała głównie dojazdy do pracy w Krapkowicach (zakłady metalowe, papiernia, fabryka butów w Otmęcie). Liczba par pociągów nie przekraczała 6 na dobę, do tego dochodziły 3-4 krótkie relacje z Gogolina do Krapkowic. W ostatnim rozkładzie jazdy widniały już tylko 2 pociągi na dobę. Kursy pasażerskie zawieszono od 1 października 1991 roku, a od 1 stycznia 1994 roku wstrzymano ruch pociągów towarowych pomiędzy Białą a Prudnikiem. Użytkowano jedynie północną część linii, gdzie do 1997 roku z bocznicy korzystało w Krapkowicach wojsko (składnica amunicji) i papiernia. W lipcu 1997 roku katastrofalna fala powodziowa zerwała most na Odrze. W latach 2006/2007 zlikwidowano tory z Gogolina do Krapkowic. W 2013 roku rozpoczął się remont 36 km toru z Krapkowic do Prudnika zlecony przez MON na potrzeby składu amunicji w Krapkowicach-Nowym Budzie. Obecnie linia jest przystosowana tylko do ruchu towarowego, okazjonalnie przejeżdżają nią pociągi okolicznościowe (turystyczne).
W zbiorach Muzeum Ziemi Prudnickiej znajduje się zarejestrowany pod numerem MP/P/539 dodatek do prudnickiej gazety Neustädter Zeitung zawierający letni rozkład jazdy na rok 1903. Zawiera on między innymi spis połączeń z Prudnika przez Białą do Gogolina i z powrotem.
oprac. Janusz Stolarczyk
Publikacja: Piątek, 22 października 2021r. godz.:08:48.
